Raport Rzecznika Praw Osób Uzależnionych 2010/2011
Osoby mające problemy z narkotykami lub uzależnione od innych substancji znajdują się często w sytuacji, która naraża je na naruszenia praw przysługujących wszystkim ludziom. Osoby te mogą nie wiedzieć jakie to prawa oraz w jaki sposób reagować na nadużycia.
Dlatego w czerwcu 2009 r. Stowarzyszenie JUMP '93 oraz Polska Sieć ds. Polityki Narkotykowej powołały instytucję Rzecznika Praw Osób Uzależnionych. Biuro Rzecznika jest prowadzone kolegialnie przez autorów raportu: Agnieszkę Sieniawską, prawniczkę, oraz Jacka Charmasta, pomysłodawcę programu.
Na początku Rzecznik zajął się codziennym, zwykłym poradnictwem prawnym, które nie jest przypisane do tradycyjnie rozumianej roli ombudsmana, jednak było konieczne, ponieważ udzielanie bezpłatnej pomocy prawnej dla osób używających narkotyków w naszym kraju nadal jest działalnością zbyt mało popularną, pomimo wyników badań wskazujących na duże potrzeby w tym zakresie.
Uważaliśmy też, że codzienna, praktyczna działalność zbuduje solidną podstawę empiryczną dla funkcji rzecznikowskich. Zebrany materiał stał się m.in. ważnym elementem debaty, którą zainicjowała Polska Sieć Polityki Narkotykowej. Stanowi również źródło informacji w monitorowaniu naruszeń i wskazywaniu ich podłoża, z czym wiąże się fakt, że Raport w dużej mierze wykracza ponad dane uzyskane w procesie badawczym.
Wnioski w nim zawarte opieramy także na doświadczeniach współpracowników i niezależnych ekspertów i monitoringu prasy, zarówno fachowej jak opiniotwórczej.
Reakcje Rzecznika na naruszenia z czasem rozwinęły się w szerszą działalność obejmującą, obok poradnictwa, publikacje, konferencje prasowe, alarmowanie instytucji i społeczeństwa obywatelskiego oraz inicjatywy legislacyjne.
W ten sposób Program Rzecznika podjął się zadań wynikających z podstawowych funkcji tego rodzaju instytucji:
Funkcja zapobiegawczo-interwencyjna
Była ona realizowana poprzez bezpłatne usługi prawne świadczone osobom używającym narkotyków i ich rodzinom, oraz nagłośnienie niektórych spraw i naruszeń przez wskazywanie ich mediom. Ponadto, poprzez składanie skarg na działalność osób i instytucji wpływano na praktykę organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości czy działania instytucji przeciwdziałania narkomanii.
Funkcja diagnostyczno-opisowa
Składają się na nią zbieranie danych dotyczących naruszeń oraz rozpoznanie ich podłoża. Prowadzono analizę spraw zebranych przez Biuro Prawne, analizę materiałów prasowych i innych dostępnych danych. Celem było przedstawienie w miarę pełnego obrazu sytuacji społecznej i prawnej osób używających narkotyków.
Funkcja kreująca
Polega na wprowadzaniu do życia społecznego praw i zasad zabezpieczających przed naruszeniami. Od początku działania Biura Rzecznika, jego aktywności wynikające z funkcji kreującej zostały twardo ukierunkowane na modernizację prawa narkotykowego oraz systemu pomocy i leczenia. W ich obrębie znalazły się inicjatywy wspierające zmiany legislacji w celu szerszego stosowania alternatyw dla kar pozbawienia wolności, depenalizacji posiadania narkotyków, nie stosowania kar za przestępstwa mniejszej wagi, a z drugiej strony - czynny udział w działaniach mających na celu humanizację, zrównoważenie oraz rozwój systemu leczenia i pomocy socjalnej, udostępnienie terapii w zakładach karnych, wprowadzenie praktyki włączania osób uzależnionych do zespołów tworzących strategie narkotykowe.
Przy tak ujętych zadaniach, w działalności Rzecznika wyodrębniły się dwa główne cele:
- udostępnienie pomocy prawnej osobom uzależnionym od narkotyków i używającym ich
- poprawa sytuacji leczenia uzależnień od narkotyków w Polsce
Raport prezentuje efekty naszych działań, ale ma też za zadanie przedstawienie konsekwencji, ponoszonych zarówno przez osoby uzależnione, jak i całe społeczeństwo, a które wynikają z obecnego kształtu prawa, złej sytuacji lecznictwa uzależnień oraz błędnego rozumienia i przedstawiania problematyki narkotykowej w obiegu publicznym.
Na koniec sprawa niezmiernie istotna. Intencją autorów raportu jest, by dotarł on do osób używających narkotyków. Namawiamy osoby używające narkotyków do upominania się o swoje prawa, do zrzeszania się i tworzenia instytucjonalnych form ich ochrony. Namawiamy do oddawania przypadków naruszeń prokuraturze i instytucjom strażniczym. Chcemy też zaproponować wykorzystywanie narzędzia bojkotu konsumenckiego tych podmiotów przeciwdziałania narkomanii, które nie chcą uznać podstawowych praw jako elementu konstytuującego ich działania.
